พื้นเมืองแสนหวี ฉบับหอคำเมืองไหญ (เรณู วิชาศิลป์) ပဵၼ်ပပ်ႉ ဢၼ်ၶူးမေႃလူင်မိူင်းထႆး ၻွၵ်ႊတိူဝ်ႇ ดร. คุณบรรจบ พันธุเมธา ၵဵပ်းႁွမ်ၽိုၼ်မိူၼ်မႃးတီႈပပ်ႉလိၵ်ႈၵဝ်ႇၼႂ်းႁၢင်ႈႁေႃ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းယႆမႃး တွၼ်ႈတႃႇလဵပ်းႁဵၼ်းပိုၼ်းၶိူဝ်းတႆး ၵူၺ်းမၼ်းၸဝ်ႈဢမ်ႇတၼ်းလႆႈပိၼ်ႇၽႃႇသႃႇပိုၼ်ၽႄႈပဵၼ်လိၵ်ႈထႆးယဝ်ႉတူဝ်ႈ လႆႈလူႉသဵင်ႈၵႂႃႇလႄႈ ဝၢႆးမႃးၶူးမေႃလူင် ดร.เรณู วิชาศิลป์ ၶိုၼ်းမႃးသိုပ်ႇႁွမ်ႁူမ်ႈၶေႃႈမုၼ်း ၸဵမ်ၵႂႃႇၵဵပ်းၶေႃႈမုၼ်းၼႂ်းမိူင်းတႆး (เรณู วิชาศิลป์ 2545) လႄႈတင်းၶေႃႈမုၼ်းဢၼ်မီးဝႆႉၵဝ်ႇမႂ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လႆႈပိၼ်ႇပဵၼ်ၽႃႇသႃႇထႆး (ปริวรรต-แปล) ပိုၼ်ၽႄႈဝႆႉ။

ၼႂ်းပပ်ႉလိၵ်ႈၽိုၼ်ၼႆႉ မီးဝႆႉယူႇ 3 တွၼ်ႈယႂ်ႇယႂ်ႇ

1. တွၼ်ႈလမ်းၼႂ်း - ပဵၼ်တွၼ်ႈဢၼ်လၢတ်ႈလွင်ႈတီႈၵႂႃႇတီႈမႃးၶွင်ပပ်ႉလိၵ်ႈဢၼ်ၼႆႉလႄႈ လွင်ႈဢၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်းၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆး ပိုၼ်းႁူမ်ႈလိၵ်ႈတႆး လိၵ်ႈတႆးၵဝ်ႇ လိၵ်ႈတႆးမႂ်ႇ လႄႈၵၢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းလိၵ်ႈတႆးၼႂ်းၽိုၼ်ပပ်ႉဢၼ်ၼႆႉ
2. တွၼ်ႈဢပုမ်ႇပိုၼ်း - ပဵၼ်တွၼ်ႈဢပုမ်ႈ လႄႈဢပုမ်ႇပိုၼ်းတႆး ၵၢၼ်ၵေႃႇၵိူတ်ႇလူၵ်ႈၵမ်ႇၽႃႇ လႄႈမိူင်းတႆး ၼႂ်းဢပုမ်ႇ
3. တွၼ်ႈပိုၼ်း - ပဵၼ်တွၼ်ႈပိုၼ်းတႆး ဢၼ်တေႇတီႈပၢၼ်ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉမႃးတေႃႇထိုင်ပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းသႅၼ်ဝီ

ၼႂ်းပွင်ႈၵႂၢမ်းၼႆႉၶႃႈသူၼ်ၸႂ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈ ၸဝ်ႈပၺ်ၺႃႇမိူင်းထႆးၶဝ်ဝူၼ်ႉႁၼ်ထိုင် လႄႈတႅမ်ႈလွင်ႈလိၵ်ႈတႆးဝႆႉၸိူင်ႉႁိုဝ်ၼႆလႄႈ တေဢိင်ဢဝ်ၼႂ်းတွၼ်ႈထီႉ 1 ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈလိၵ်ႈတႆး သေပိၼ်ႇၶိုၼ်းပဵၼ်ၽႃႇသႃႇတႆးဝႆႉတီႈၼႆႉၶႃႈ။

ၶတ်းၸႂ်တေပိၼ်ပဵၼ်ၽႃႇတႆးတင်းမူတ်းသေတႃႉ မၢင်ၶေႃႈၵေႃႈဢမ်ႇႁူႉလႆႈတႄႉတႄႉဝႃႈတေလႆႈပိၼ်ၸိူင်ႉႁိုဝ် ၵေႃႈတေတႅမ်ႈပဵၼ်လိၵ်ႈထႆးဝႆႉပႃးၼႆယူႇ။

ဢၵ်သွၼ်လႄႈပိူင်ဢၵ်ၶရ (อักษรและอักขรวิธี)

(ၼႃႈ 6 ႁူဝ်ၶေႃႈ 4.)

တူဝ်လိၵ်ႈၼႂ်းၽိုၼ်တႄႉဢၼ်ဢဝ်မႃးလဵပ်ႈႁဵၼ်းၼႆႉပဵၼ်လၢႆးမိုဝ်းဢၼ်ၶႃႈ (เรณู วิชาศิลป์) ပွင်ႇၸႂ်ဝႃႈ ဢႃးၸၢၼ်ပၼ်းၸူပ်ႉ (ดร. คุณบรรจบ พันธุเมธา) ပဵၼ်ၵေႃႉတႅမ်ႈၽိုၼ်မိူၼ် ၸႂ်ႉတိုဝ်းလိၵ်ႈတႆးမႂ်ႇသေတႅမ်ႈဝႆႉ မီးတူဝ်မႄႈလိၵ်ႈၸေးတႃႇသဵင်လၢတ်ႈတႆးၼႂ်းၽွင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ယွၼ်းသပ်းလႅင်းၼႄတီႈၵႂႃႇတီႈမႃးၶွင်တူဝ်လိၵ်ႈတႆးလူင် (လိၵ်ႈတူဝ်မူၼ်း) လႄႈ ပိူင်တူဝ်လိၵ်ႈတႆးလူင်ၼႂ်းမိူင်းတႆး တင်းလိၵ်ႈတႆးၵဝ်ႇလႄႈလိၵ်ႈတႆးမႂ်ႇ။

တီႈၵႂႃႇတီႈမႃး တူဝ်မႄႈလိၵ်ႈ

တႆးလူင် (ไทใหญ่) ႁွင်ႉတူဝ်ဢၵ်ၶရလႄႈလိၵ်ႈလၢႆးၸဝ်ႈၵဝ်ႇဝႃႈ "လိၵ်ႈ", "လိၵ်ႈတႆး" လႄႈၵူၼ်းထႆးႁွင်ႉလိၵ်ႈတႆးဝႃႈ "อักษรไทใหญ่" (ဢၵ်သွၼ်ထႆးယႂ်ႇ) ဢမ်ႇၼၼ် "อักษรเงี้ยว" (ဢၵ်သွၼ်ငဵဝ်ႉ) ၵူၼ်းလၢၼ်ႉၼႃးႁွင်ႉဝႃႈ "ตั๋วเงี้ยว" (တူဝ်ငဵဝ်ႉ) ဢမ်ႇၼၼ် "ตั๋วไต" (တူဝ်တႆး)။

George Cœdès [ยอร์ช เซเดส์, ယွတ်ႊသေးတေးသ်] လၢတ်ႈဝႃႈ "ၵွၼ်ႇၼၼ်ႉ လိၵ်ႈဢၵ်ၶရတႆးလူင် ဢၢပ်ႈတေလုၵ်ႉတီႈတူဝ်လိၵ်ႈၶိူဝ်းတႆးၵဝ်ႇမႃး (old Tai-Kradai) တေႃႇထိုင်ပေႃးတူၵ်းယူႇတႂ်ႈဢႃႇၼႃႇမၢၼ်ႈ ၵေႃႈပိၼ်ႇလႅၵ်ႈၵႂႃႇၸႂ်ႉတိုဝ်းတူဝ်လိၵ်ႈဢၵ်ၶရမၢၼ်ႈ"။
ၸဝ်ႈပၢႆးပိၺ်ၺႃႇမၢၼ်ႈၶဝ်ႈၶၢတ်ႈလၢမ်းထိုင် ပိုၼ်းလွင်ႈပဵၼ်မႃးၶွင်ဢၵ်ၶရလိၵ်ႈတႆး ပိူင်ႈၵၼ်လၢႆၵေႃႉလၢႆတၢင်း မၢင်ၵေႃႉဝႃႈလုၵ်ႉတီႈ "လိၵ်ႈမၢၼ်ႈ" သေမႃး၊ မၢင်ၵေႃႉဝႃႈလုၵ်ႉတီႈဢၵ်ၶရလိၵ် "ပရမီႇ-ၼႃႇၶရီ" သေမႃး၊ မၢင်ၵေႃႉၵေႃႈဝႃႈလုၵ်ႉတီႈ "လိၵ်ႈမွၼ်း" မႃး၊ မၢင်ၵေႃႉယုမ်ႇယမ်ဝႃႈလႆႈမႃးတင်း ꩪိပဵတ်ႉ-လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ။

ၼႂ်းၵၢပ်ႈပၢၼ်ၼႆႉ ယွမ်းႁပ်ႉၵၼ်ဝႃႈၶိူဝ်းတႆးလူင်ႁပ်ႉဢဝ်လိၵ်ႈဢၵ်ၶရမႃးတီႈ "မွၼ်းပၢၼ်ၵွၼ်ႇ" (ancient mon) မႃးတႅမ်ႈပဵၼ်လိၵ်ႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇၽွမ်ႉၵၼ်တင်းၶိူဝ်းမၢၼ်ႈလႄႈၶိူဝ်းလၢၼ်ႉၼႃး၊ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈႁၢင်ႈၽၢင်ဢၵ်ၶရတေပဵၼ်တူဝ်ယၢဝ်းမီးၸဵင်ႇမိူၼ်ဢၵ်ၶရမွၼ်းပၢၼ်ၵွၼ်ႇ တူၺ်းဢဝ်တီႈလိၵ်ႈတႆးဢႃႇႁူမ်ႇ လႄႈလိၵ်ႈတႆးမၢဝ်း-တႆးၼိူဝ်၊ ဝၢႆးမႃးတႆးလူင်ၼႂ်းမိူင်းတႆး (Shan State) ယူႇတႂ်ႈဢူမုၼ်မၢၼ်ႈသေ ႁပ်ႉဢဝ်လၢႆးလိၵ်ႈတူဝ်မူၼ်းတီႈမၢၼ်ႈမႃးၸႂ်ႉတိုဝ်း၊ လိၵ်ႈတႆးဢႃႇႁူမ်ႇလႄႈလိၵ်ႈတႆးမၢဝ်းယင်းတိုၵ်ႉၸႂ်ႉမိူၼ်ၵဝ်ႇယူႇ။

သၢႆၶိူဝ်းလိၵ်ႈတႆး

သၢႆၶိူဝ်းတၢင်းၼိူဝ် တေႁၼ်ဝႃႈၸုမ်းလိၵ်ႈတႆးမီး 2 မဵဝ်း 1.) လိၵ်ႈတူဝ်ယၢဝ်း ပဵၼ်လိၵ်ႈဢၼ်ၸႂ်ႉၼႂ်းၶိူဝ်းတႆးဢႃႇႁူမ်ႇၼႂ်းဢႃႇသမ်ႇ ဢိၼ်တီးယူဝ်း၊ တႆးမၢဝ်းၼႂ်းမိူင်းတႆး မိူင်းမၢၼ်ႈ၊ လႄႈၼႃႈလိၼ်ၽွင်းငမ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ တႆး-ၸိၼ်ႇပႆႇ တႂ်ႇၶူင်းယူႇၼၼ်ႇ မိူင်းၶႄႇ လႄ 2.) လိၵ်ႈတူဝ်မူၼ်း ပဵၼ်လိၵ်ႈတႆးဢၼ်ၸႂ်ႉၼႂ်းမိူင်းတႆးလႄႈၵူၼ်းတႆးၼႂ်းဢႃႇသမ်ႇၸႂ်ႉတိုဝ်း။
တူဝ်လိၵ်ႈတႆးတင်းသွင်မဵဝ်းၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈၵဝ်ႇၶွင်တႆး မီးတူဝ်ဢၵ်ၶရဢမ်ႇၸေးၸွမ်းၼင်ႇသဵင်ဢွၵ်ႇယၢမ်းလဵဝ် ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ ဝၢႆးမႃးလႆႈၶိုၼ်းမူၼ်ႉမႄးႁႂ်ႈမီးတူဝ်ဢၵ်ၶရတဵမ်ထူၼ်ႈလႄႈႁဵၼ်းႁူႉလႆႈငၢႆႈ။

မၢႆတွင်း
ၼႂ်းပပ်ႉၼႆႉတေႁွင်ႉတႆးတင်းမူတ်းဝႃႈ "ไทใหญ่" ဢၼ်ပွင်ႇဝႃႈ တႆးလူင် ၸွမ်းတၢင်းပွင်ႇၸႂ်ၶွင်ၶႃႈ ၽူႈတႅမ်ႈပွင်ႈၵႂၢမ်း။
ၸႂ်ႉၶေႃႈၵႂၢမ်းဝႃႈ "ไท" ပွင်ႇဝႃႈ ၶိူဝ်းတႆး-ထႆး။
ၸႂ်ႉ "รัฐฉาน" ပဵၼ်မိူင်းတႆးယၢမ်းလဵဝ် (Shan State)။
ၸႂ်ႉၶေႃႈၵႂၢမ်းဝႃႈ "ฉาน" ဢၼ်ပွင်ႇဝႃႈ တႆးလူင်။

ဢၵ်သွၼ်လႄႈပိူင်ဢၶရလၢႆးၵဝ်ႇ (လိၵ်ႈတႆးၵဝ်ႇ)

တႆးလူင်မီးတူဝ်မႄႈလိၵ်ႈ 18 တူဝ် ပဵင်းပေႃးတွၼ်ႈတႃႇၸႂ်ႉၼႂ်းၽႃႇသႃႇ တူဝ်မႄႈ 1 တူဝ်ၸႂ်ႉတႅၼ်းသဵင် 1 သဵင် မီးတူဝ်မႄႈဢေႇလူဝ်သဵင်လၢတ်ႈဢၼ်လၢတ်ႈၵၼ်ယူႇယၢမ်းလဵဝ်၊ မီးတူၼ်းသဵင် 2 သဵင်မိူၼ်မၢၼ်ႈ ပေႃးတႅၵ်ႈၼိူင်းတင်းၵၢၼ်ၸႂ်ႉလိၵ်ႈထႆးတႅမ်ႈၼႆ မၢင်တူဝ်ၸၢင်ႈတႅမ်ႈလႆႈလိၵ်ႈထႆးၼမ်သေၼိုင်ႈတူဝ်။

ก. พยัญชนะ
พยัญชนะเดี่ยว

ၵ	ၶ	င	ၸ	သ	ၺ
ก	ข, ค	หง, ง	จ	ส, ช	หญ, ญ
တ	ထ	ၼ	ပ	ၽ	မ
ต	ถ, ท	หน, น	ป	ผ, พ, ภ	หม, ม
ယ	ရ	လ	ဝ	ႁ	ဢ
หย, ย	ร, ล	หล, ล	หว, ว	ห, ฮ	อ

พยัญชนะประสม

ၵျ	ၶျ	ပျ	မျ
กฺย	ขฺย	ปฺย	มฺย

ၵြ	ၶြ	တြ	ပြ	ၽြ	မြ	သြ
กฺร	ขฺร	ตฺร	ปฺร	พฺร, ผฺร	มฺร	สฺร

ၵွ/ၵႂ	ၶွ/ၶႂ	တွ/တႂ	ၽွ/ၽႂ
กฺว	ขฺว	ตฺว	พฺว, ผฺว

พยัญชนะท้าย (ตัวสะกด)

ၵ်	င်	တ်	ၼ်, ၺ်	ပ်	မ်, ံ	ၺ်, ႆ	ဝ်
-ก	-ง	-ต	-น	-บ	-ม	-ย	-ว

ข. รูปสระ มี 12 รูป

ဢႃ	ဢိ	ဢီ	ဢု	ဢူ	ဢေ်
อา	อิ	อี	อุ	อู	เอ
ဢေႃ်	ဢွ	ဢိုဝ်	ဢံ	ဢႆ	ဢႂ်
ออ	ออ (มีตัวสะกด)	อือ	อำ	ไอ	ใอ

ค. รูปวรรณยุกต์
ၵွၼ်ႇၼၼ်ႉလိၵ်ႈတႆးလူင် ဢမ်ႇမီးတူၼ်းသဵင်မိူၼ်ၵၼ်တင်းလိၵ်ႈတႆးဢႃႇႁူမ်ႇလႄႈလိၵ်ႈတႆးမၢဝ်း-တႆးၼိူဝ် ဝၢႆးမႃးႁပ်ႉဢဝ်ဢၵ်ၶရမၢၼ်ႈၶဝ်ႈမႃးၸင်ႇမီးတူၼ်းသဵင် 2 သဵင်။
း - ႁွင်ႉဝႃႈ "ၸမ်ႈၼႃႈ" ပေႃးၼိူင်းၵၼ်တင်းၶေႃႈၵႂၢမ်းၼႂ်းၽႃႇသႃႇထႆးၸိုင် ပဵၼ်မၢႆဢၼ်ၸႂ်ႉၸွမ်း "คำเป็นอักษรตำ่ที่ไม่มีรูปวรรณยุกต์" မိူၼ်ၼင်ႇ (มา-မႃး , มี-မီး, งู-ငူး) လႄႈ "คำตายอักษรสูงและอักษรกลางที่ประสมด้วยเสียงสระสั้น" မိူၼ်ၼင်ႇ (หัก-ႁၵ်း, กุบ-ၵုပ်း, ผัก-ၽၵ်း, อก-ဢူၵ်း)
ႉ - ႁွင်ႉဝႃႈ "ၸမ်ႈတႂ်ႈ" ပေႃးၼိူင်းၵၼ်တင်းၶေႃႈၵႂၢမ်းၼႂ်းၽႃႇသႃႇထႆးၸိုင် ပဵၼ်ၶိူင်ႈမၢႆဢၼ်ၸႂ်ႉၸွမ်း "คำเป็นอักษรต่ำที่มีรูปวรรณยุกต์โท" မိူၼ်ၼင်ႇ (ม้า-မႃႉ, ใช้-ၸႂ်ႉ, น้ำ-ၼမ်ႉ) လႄႈ "คำตายอักษรต่ำประสมด้วยสระเสียงสั้น" မိူၼ်ၼင်ႇ (ชัก-ၸၵ်ႉ, รัก-ႁၵ်ႉ)။

ၶေႃႈဢၼ်ဢမ်ႇမီးတူၼ်းသဵင် ပေႃးၼိူင်းၸွမ်းၶေႃႈၵႂၢမ်းထႆး မၢင်ၶေႃႈပဵၼ်ၶေႃႈဢၼ်မီး "เสียงจัตวา" ၼႂ်းၶေႃႈၵႂၢမ်းထႆး မိူၼ် (ขา-ၶႃ, หมู-မူ, ใส-သႂ်)၊ မၢင်ႈၶေႃႈပဵၼ်ၶေႃႈ "เสียงเอก" ၼႂ်းၶေႃႈၵႂၢမ်းထႆး မိူၼ် (หมู่-မူ, เต่า-တဝ်, บ่า-မႃ, ขอบ-ၶွပ်, แปด-ပႅတ်, ออก-ဢွၵ်)၊ ဢမ်ႇၼၼ်ၵေႃႈပဵၼ်ၶေႃႈ "เสียงโท" ၼႂ်းၽႃႇသႃႇထႆး မိူၼ်ၼင်ႇ (ห้า-ႁႃ, เก้า-ၵဝ်, แม่-မႄ, จ้าง-ၸၢင်) ယူႇတီႈၽူႈလူဢၢၼ်ႇတူၺ်းတူၺ်းသေ ပွင်ႇၸႂ်ဢဝ်ႁင်းၵူၺ်းဝႃႈတေလႆႈလူဢၢၼ်ႇပဵၼ်သဵင်လႂ်။

[!Note]
ၼႂ်းပၢၼ်ပူးၵမ်ႇ မၢၼ်ႈယင်းပႆႇမီးတူၼ်းသဵင်ၸႂ်ႉ ၵူၺ်းမီးမၢင်ၶေႃႉၸႂ်ႉတူဝ် ႁ ပဵၼ်တူဝ်လေႃး (ห เป็นตัวสะกด) ဝၢႆးမႃးၼႂ်းပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 13 တူဝ် ႁ လေႃးၼၼ်ႉလႆႈႁၢႆၵႂႃႇလႄႈၸႂ်ႉမၢႆ း တႅၼ်း လႄႈၸႂ်ႉၵၼ်ၼမ်ၼႂ်းပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 16 မႃးတေႃႇထိုင်မိူဝ်ႈလဵဝ် လႄႈၶေႃႈဢၼ်မီး ဢ ပဵၼ်တူဝ်လေႃး (อ เป็นตัวสะกด) မီးၸႂ်ႉမႃးၸဵမ်မိူဝ်ႈပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 12-16 ဝၢႆးမႃးၵေႃႈႁၢႆၵႂႃႇ လႄႈၸႂ်ႉတူၼ်းသဵင် ႉ တႅၼ်း။
း ၼႂ်းၽႃႇသႃႇတႅမ်ႈၶွင်မွၼ်းမီးႁၢင်ႈၽၢင်တူဝ်ၼႆႉယူႇလႄႈ ၽၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈၸၢင်ႈဢၢင်ႈလႆႈထႅင်ႈတၢင်းၼိုင်ႈဝႃႈ တႆး (လႄႈမၢၼ်ႈ) ႁပ်ႉဢဝ်တူဝ်ၸမ်ႈၼႃႈၼႆႉတီႈမွၼ်းမႃးၸႂ်ႉပဵၼ်တူၼ်းသဵင်ပဵၼ်တူဝ်ထီႉၼိုင်ႈ

ပိူင်ဢၵ်ၶရ

ၽၢင်ႁၢင်ႈပိူင်ဢၵ်ၶရလႄႈလၢႆးႁူမ်ႈတူဝ်လိၵ်ႈၼႂ်းၽႃႇသႃႇတႆးလူင်ငၢႆးမိူၼ်ၵၼ်တင်းၽႃႇသႃႇထႆး တႄႇတီႈ တူဝ်မႄႈလိၵ်ႈလႄႈမႄႈၵပ်းငဝ်ႈ ယူႇၼႂ်းတႅဝ်းလဵဝ်ၵၼ် လႄႈမီးမႄႈၵပ်းသွၼ်ႉ သွၼ်ႉယူႇတႂ်ႈတူဝ်မႄႈလိၵ်ႈ။

ၸွမ်းၼင်ႇဝႃႈမႃးပႃႈၼိူဝ်ၼၼ်ႉ ပေႃးမႃးၼိူင်းၵၼ်တင်းၽႃႇသႃႇထႆးၼႆၸိုင် တူဝ်မႄႈလိၵ်ႈတႆးမီးတဵမ်ၼင်ႇသဵင်လၢတ်ႈဢၼ်ၸႂ်ႉတႄႉ ၵူၺ်းတူဝ်သရလႄႈတူၼ်းသဵင်ဢမ်ႇပႆႇၸေးၸွပ်းၼင်ႇသဵင်ဢၼ်လၢတ်ႈယူႇမိူဝ်ႈလဵဝ် ပေႃးမႃးလေႃးပဵၼ်ၶေႃႈၵႂၢမ်းၼႆတေဢၢၼ်ႇၸွမ်းသဵင်ထႆးလႆႈလၢႆၶေႃႈၵႂၢမ်း။

ၵ	ก, ค	ၵီ	กี กี่ กี้ คลี่
ၶ	ข, ค/ฆ	ၶႆ<br>ၶႃ	ไข ไข่ ไข้ ไค่ (บอก เล่า)<br>ขา ข่า ค่า (ง่าไม้) ข้า/ฆ่า
ၸ	จ, ช	ၸင်	จาง จ้าง ช่าง
င	หง, ง	ငႆ	หงาย ง่าย
သ	ส, ช	သဝ်<br>သႃ	เสา เส้า (สี่ก่ำ หมอง) สาว<br>สา ซ่า (ดัง ระบือ)
ၺ	ญ	ၺႃး	ญา (แปลว่า พบ)
တ	ต, ท	တံ	ตำ ต่ำ ท่ำ (ท่าม)
ထ	ถ, ท	ထံ	ถาม ถ้ำ
ၼ	หน, น	ၼိုင်	หนึ่ง นึ่ง เหนิง
ပ	ป, พ	ပီ	ปี ปี่ พี่
ၽ	ผ, พ, ภ, ฝ, ฟ	ၽႃ<br>ၽႃႉ	ผา ผ่า ผ้า ฝา ฝ่า ฝ้า<br>พร้า ฟ้า
မ	หม, ม, บ	ေမ်<br>မၼ်	เม (เมีย) แม่ แหม่ (ขยาย, แหม่ขวาก เหม่ขวาก မေႇၶႂၢၵ်ႈ) <br>บ้าน หมาน (โชคดี)
ယ	หญ, หย, ย	ယႃ	ยา (รักษา ไทใหญ่อ่านว่า หยา) หญ้า หย่า
ရ	ร, ล, ย	ၸရေ်<br>ရၼ်<br>ငႃးရႆး	จะเร/จะเล<br>หล่าน/หย่าน (ศตรู หย่านสู่ ရၢၼ်ႇသူႇ)<br> งาราย/งาลาย (นรก)
လ	หล, ล, ด	လိင်	หลิง หลิ่ง แดง
ဝ	หว, ว, บ	ဝႃ<br>ဝၼ်	หว่า บ้า<br>ว่าน หวาน หว่าน บ้าน
ႁ	ห, ฮ	ႁိင်	หิง หิ่ง เห็ง แห้ง เหียง
ဢ	อ	ဢၼ်	อัน อั้น อาน อ่าน

ၸႂ်ႉတိုဝ်းတူဝ်မႄႈသေလေႃး (การใช้รูปพยัญชนะสะกด)

ၼႂ်းၽႃႇသႃႇတႅမ်ႈလိၵ်ႈတႆးမီးတူဝ်မႄႈလိၵ်ႈသေလေႃးလႆႈ 8 တူဝ် (မႄႈၵပ်းငဝ်ႈ) လႄႈၸႂ်ႉတူဝ်မႄႈလိၵ်ႈတႅၼ်းတၢင်တူၼ်းသဵင် 2 တူဝ်။

1.แม่กก (-ၵ်)	ပၵ်<br>ၸိၵ်	ปัก ปาก<br>จิก แจก
2.แม่กง (-င်)	ပုင်<br>လင်	ปง ปุ่ง ปลง<br>หลัง (ดัง) หลั่ง หลาง
3.แม่กด (-တ်)	ႁတ်<br>ၶတ်	หัด (กล้า) หาด<br>ขัด ขาด คาด
4.แม่กน (-ၼ်, -ၺ်)	မုၼ်<br>ၽုၼ်<br>ၶိၺ်	หมุน ม่น (ม่วน) หม่น<br>ฝุ่น ฝน ผน (ผวน)<br>เข็ญ แขน
5.แม่กบ (-ပ်)	သိပ်<br>ဢပ်	สิบ แสบ เสบ (เสียบ)<br>อับ อาบ
6.แม่กม (-မ်, -ံ)	ၶမ်/ၶံ	ขำ ข่าม ข้าม ค่ำ<br>ถ้าเป็นคำในแม่กมประสมด้วยเสียงสระหน้าคือสระเอะ/เอ สระแอะ/แอ จะเขียนด้วยอักขรวิธีพิเศษ เช่น လဵံ จะอ่านได้ว่า เล่ม แหลม เหลี่ยม เหลี้ยม တဵံ จะอ่านได้ว่า เต็ม แต้ม
7.แม่เกย (-ၺ်, -ႆ)	ၵုၺ်<br>ဝႆ	กุ๋ย (ฝ้าย) กล้วย<br>หวาย หว่าย ว่าย ไว้
8.แม่เกอว (-ဝ်)	သဝ်<br>သဝ်း	เสา สาว เส้า (สีก่ำ သဝ်ႈ)<br>เซา ซาว

ง. เครื่องหมาย

-် เครื่องหมายกำกับพยัญชนะท้าย หรือตัวสะกด
၊ เครื่องหมายเว้นวรรค မၢႆၶႅၼ်ႈ
။ เครื่องหมายจบประโยค မၢႆၵိုတ်း

อกขรวิธีพิเศษ

ၼႂ်းလိၵ်ႈတႆး (ၵဝ်ႇ) မီးလၢႆးလေႃႈလၢႆတူဝ်ဢမ်ႇလေႃးၸွမ်းၼင်ႇၶေႃႈမၢႆတၢင်းၼိူဝ်ဝႃႈမႃး။

1. တႅမ်ႈတူဝ်ပွတ်း (เขียนย่อ) ဢဝ်မၢင်တူဝ်ႁၢႆဝႆႉ ဢွၵ်ႇဝႆႉ ဢမ်ႇၼၼ်ၸႂ်ႉသဵၼ်ႈတူဝ်လေႃးၵၼ်
   1. ด้วย လိုး တူဝ်တဵမ်တေလႆႈတႅမ်ႈဝႃႈ လုၺ်
   2. หอแสง ႁေိႃင် တူဝ်တဵမ်တေလႆႈတႅမ်ႈဝႃႈ ႁေႃသိင်
   3. หอคำ ႁေံႃ တူဝ်တဵမ်တေလႆႈတႅမ်ႈဝႃႈ ႁေႃၶံး
2. ၶေႃႈဢၼ်မီးသွင်တူဝ်လႄႈမီးတူဝ်မႄႈမိူၼ်ၵၼ်ၼၼ်ႉ (สองพยางค์พยัญชนะต้น) တေတႅမ်ႈပဵၼ်တူဝ်လဵဝ်
   1. เหม่ามี (ไม่มี) မီဝ် တူဝ်တဵမ်တေလႆႈတႅမ်ႈဝႃႈ မဝ်မီး
   2. หนั่งไน้ (ดังนี้) ၼႆင် တူဝ်တဵမ်တေလႆႈတႅမ်ႈဝႃႈ ၼင်ၼႆႉ
3. ၶေႃႈဢၼ်မီးတူဝ်လေႃးၼႂ်းတူဝ်ထီႈ 1 မိူၼ်တူဝ်မႄႈၶွင်တူဝ်တၢင်းလင် (ตัวสะกดของพยางค์แรก, พยัญชนะต้นของพยางค์หลัง)
   1. อันนั้น ဢၼ်ၼ် တူဝ်တဵမ်တေလႆႈတႅမ်ႈဝႃႈ ဢၼ်ၼၼ်ႉ
   2. สิจจ่า (สัจจะ) သိၸ်ႃ တူဝ်တဵမ်တေလႆႈတႅမ်ႈဝႃႈ သိၸ်ၸႃ

ဢၵ်သွၼ်လႄႈပိူင်ဢၶရလၢႆးမႂ်ႇ (လိၵ်ႈတႆးမႂ်ႇ)

ဢၵ်သွၼ်လႄႈပိူင်ဢၶရလၢႆးၵဝ်ႇ (လိၵ်ႈတႆးလူင်ၵဝ်ႇ) ၼၼ်ႉယင်းပႆႇပဵင်းပေႃးတွၼ်ႈတႃႇၸႂ်ႉၼႂ်းၽႃႇသႃႇလႄႈ ၸဝ်ႈပၢႆးပိၺ်ၺႃႇတႆးၶဝ်လႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းလႄႈဢွၵ်ႇပၢႆးဝူၼ်ႉမႃးမိူဝ်ႈ ၶ.ရ. (ၶရိတ်ႉသၵရဵတ်ႈ) 1940 လႆႈဢုပ်ႇဢူဝ်းယွၼ်းတၢင်းႁၼ်ထိုင်လွင်ႈသဵင်တႆးတီႈ Mr. E.G.N. Kinch ၾၢႆႇပၢႆးပိၺ်ၺႃႇဢိင်းၵရဵတ်ႈမိူင်းၼၢႆး ၽွင်းၼၼ်ႉမၼ်းၸဝ်ႈတိုၵ်ႉႁႂ်ႈၶုၼ်ၶမ်းၶွင်ႇတႅမ်ႈဢပုမ်ႇတႆး တွၼ်ႈတႃႇဢဝ်ၵႂႃႇၵဵပ်းသိမ်းတီႈႁွင်ႈလူလိၵ်ႈမိူင်းဢိင်ၵလႅၼ်ႇ၊ လႄႈၽွင်းၼၼ်ႉၼင်ႇၵၼ် Mr. F.W.W. Rhodes ၵေႃႈတိုၵ်ႉၶူင်သၢင်ႈဢွၵ်ႇၶိူင်ႈပေႃႉလိၵ်ႈ တူဝ်လိၵ်ႈတႆးႁႂ်ႈၸႂ်ႉလႆႈတဵမ်ထူၼ်ႈယူႇ ၵူၺ်းၵႃႈယင်းပႆႇတၼ်းယဝ်ႉလီၵေႃႉ သိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈၵမ်းသွင်တႄႇၶိုၼ်ႈမႃးလႄႈ လႆႈၵိုတ်းၵႂႃႇ။

ဝၢႆးသေမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈလႆႈၵွၼ်းၶေႃယဝ်ႉလႄႈ "ၵေႃႇမတီႇၶိုင်ႁဵတ်းၶိုင်မႄးမႂ်ႇသုင်လိၵ်ႈတႆး" ဢၼ်ၶုၼ်ၶမ်ၶွင်ႇၵေႃႈပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈၵေႃႇမတီႇၵေႃႉၼိုင်ႈၼၼ်ႉလႆႈႁူမ်ႈၵၼ်ဝူၼ်ႉဢွၵ်ႇတူဝ် သရ မႃးထႅင်ႈႁႂ်ႈတဵမ်ထူၼ်ႈၸွမ်းသဵင်လၢတ်ႈဢၼ်ၸႂ်ႉၵၼ် လႄႈယင်းမူၼ်ႈမႄးလွၵ်းလၢႆးတႅမ်ႈလေႃးလိၵ်ႈႁႂ်ႈသင်ႇထုၵ်ႇလႄႈငၢႆႈမႃးသေၵဝ်ႇ ၼႂ်းပီ 1950 ၶုၼ်ၶမ်းၶွင်ႇတႅမ်ႈဢွၵ်ႇမႃးပပ်ႉႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆးမႂ်ႇဢၼ်ႁွင်ႉၸိုဝ်ႈဝႃႈ "ပပ်ႉႁဵၼ်းမႂ်ႇသုင်လိၵ်ႈတႆး"။

ၼႂ်းတူဝ်လိၵ်ႈမႂ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉမီးတူဝ်မႄႈလိၵ်ႈမႂ်ႇထႅင်ႈမႃး တူဝ် ႀ (ฉ) လႄႈ ၾ (ผ ฟ) မီးတူဝ် သရ မႂ်ႇ 3 တူဝ် ႄ ႅ (ဢႄလႄႈဢႄတၢင်ႇ สระแอ) ူိဝ် (တိုတ်းသွင်တၢင်ႇဝၽႅတ်း สระเออ) လႄႈ ူဝ် (တိုတ်းသွင်ဝၽႅတ်း สระโอ) ဢၼ်ၼႂ်းလိၵ်ႈတႆးၵဝ်ႇၸႂ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်တင်း (ေ-် สระเอ) လႄႈ (ိုဝ် สระอือ) လႄႈ (ုဝ် สระอุ)။

တူၼ်းသဵင်ထႅင်ႈမႃးထႅင်ႈ 2 တူဝ်ႁူမ်ႈပဵၼ် 4 တူဝ်
ႇ ႁွင်ႉဝႃႈ ယၵ်း ၼိူင်းတင်းၽႃႇသႃႇထႆးတူဝ် ယၵ်း ၸႂ်ႉၸွမ်း "คำเป็นอักษรสูงและอักษรกลางที่มีรูปไม้เอกกำกับ" မိူၼ်ၼင်ႇ ส่ง ไก่ บ่า (သူင်ႇ ၵႆႇ မႃႇ) လႄႈ "คำตายอักษรสูง อักษรกลาง สระเสียงยาว" မိူၼ်ၼင်ႇ หาบ ออก (ႁၢပ်ႇ ဢွၵ်ႇ)။

ႈ ႁွင်ႉဝႃႈ ယၵ်းၸမ်ႈ ၼိူင်းတင်းၽႃႇသႃႇထႆးတူဝ် ယၵ်းၸမ်ႈ ၸႂ်ႉၸွမ်း "คำเป็นอักษรสูงและอักษรกลางมีไม้โทกำกับ" မိူၼ်ၼင်ႇ ไส้ ห้อง เก้า อ้วน (သႂ် ႁွင်ႈ ၵဝ်ႈ ဢူၼ်ႈ)၊ "คำเป็นอักษรต่ำมีไม้เอกกำกับ" မိူၼ်ၼင်ႇ ค่า ใช่ ย่า (ၵႃႈ ၸႂ်ႈ ယႃႈ) လႄႈ "คำตายอักษรต่ำสระเสียงยาว" ลาก รอด คีบ (လၢၵ်ႈ လွတ်ႈ ငိပ်ႈ)။

[!Note]
ဝၢႆးမႃးလႆႈထႅင်ႈတူၼ်းသဵင်မႃးထႅင်ႈ 1 တူဝ် ႊ "ယၵ်းၶိုၼ်ႈ" ၸၢဝ်းတႆးၼိူဝ်လၢတ်ႈဝႃႈၼိူင်းၵၼ်လႆႈၸွမ်းၽႃႇသႃႇထႆးပဵၼ် "เสียงสามัญ" ပဵၼ်တူၼ်းသဵင်ဢၼ်မီးၼႂ်းမိူင်းတႆးပွတ်းၼိူဝ်၊ တူဝ်ယၵ်းၶိုၼ်ႈ ႊ ထုတ်ႇဢွၵ်ႇမႃးၸႂ်ႉမိူဝ်ႈပီ ၶ.ရ. 1968 ၸွမ်းသဵင်တႆးၼိူဝ် (တႆးမၢဝ်း-တႆးၼိူဝ်)၊ ပေႃးၼိူင်းၵၼ်တင်းၽႃႇသႃႇထႆးၸိုင် "คำเป็น อักษรกลางไม่มีรูปวรรณยุกต์" မိူၼ်ၼင်ႇ กิน ใจ เอา (ၵိၼ်ႊ ၸႂ်ႊ ဢဝ်ႊ) "และคำที่ประสมด้วยอักษรต่ำมีไม้เอก" မိူၼ်ၼင်ႇ พ่อ แม่ (ပေႃႈ မႄႈ) ၵူၺ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈလႄႈပွင်ႈၵႂၢမ်းဢၼ်ပိုၼ်ၽႄႈဢွၵ်ႇမႃးတင်းၼမ်ဢၼ်ၸႂ်ႉယၵ်းၶိုၼ်ႈ ယင်းတိုၵ်ႉၸႂ်ႈလၵ်ႉလၼ်ႇၵၼ်ယူႇ။

လၢႆးလေႃးလိၵ်ႈၼႂ်းလိၵ်ႈတႆးမႂ်ႇ ငၢႆးမိူၼ်လိၵ်ႈတႆးၵဝ်ႇ ၵူၺ်းဢၢၼ်ႇငၢႆႈ တႅမ်ႈငၢႆႈလိူဝ်သေၵဝ်ႇတႄႉတႄႉ ပိူင်ၼိုင်ႈၵေႃႈၵွပ်ႈမီးတူဝ်မႄႈလိၵ်ႈၸေးၸွမ်းသဵင်ဢၼ်ၸႂ်ႉလၢတ်ႈၵၼ်ယူႇၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉၼႆလႄႈၵူၼ်းသႅၼ်းၼုမ်ႇမႂ်ႇၵေႃႈသူၼ်ၸႂ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းလိၵ်ႈတႆးမႃးၼမ်သေၵဝ်ႇ။

ၼႂ်းပီ 1960 ၾၢႆႇပၢႆးပိၺ်ႇၺႃႇတႆး လႆႈဢိတ်ႇဢွၵ်ႇမႃး "လိၵ်ႈတႆးမႂ်ႇ ၸၼ်ႉငဝ်ႈ (1)" ဢွၵ်ႇမႃးၸႂ်ႉသွၼ်းၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်း လႄႈသိုပ်ႇဢိတ်ႇဢွၵ်ႇမႃးထႅင်ႈတေႃႇထိုင်ၸၼ်ႉ 10။

လၵ်းၵၢၼ်ပိၼ်ႇၽႃႇသႃႇ "พื้นเมืองแสนหวี ฉบับหอคำเมืองไหญ"

ၶၵ်ႉတွၼ်ႈထီႉ 2 ပိၼ်ႇၽၢႆလိၵ်ႈတႆးပဵၼ်လိၵ်ႈထႆး တေပိၼ်ႇၸွမ်းတၢမ်တူဝ်ဢၼ်ဝႃႈမႃးၽၢႆႇၼိူဝ်ၼၼ်ႉ ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ႁိမ်မႃးတီႈၽႃႇသႃႇမၢၼ်ႈမၢင်တူဝ် မိူၼ်ၼင်ႇ ြ - ร ယင်းပႆႇၸၢင်ႈပိၼ်ႇႁႂ်ႈမၢၼ်ႇမႅၼ်ႈလီလႆႈ ၵွပ်ႈဝႃႈၵေႃႉၼိုင်ႈလႄႈၵေႃႉၼိုင်ႈဢွၵ်ႇသဵင်ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ် မိူၼ်ၼင်ႇ သြႃႇ ပၢင်ၵေႃႉဢွၵ်ႇသဵင်ဝႃႈ (သလႃႇ) မၢင်ၵေႃႉသမ်ႉဝႃႈ (သယႃႇ) ၶေႃႈဝႃႈ ပရိၵ်ၶြႃႇ ပၢင်ၵေႃႉဢွၵ်ႇသဵင်ဝႃႈ (ပလိၵ်ႈ ၶလႃႇ) မၢင်ၵေႃႉသမ်ႉဝႃႈ (ပလိၵ်ႈသျႃႇ)။

[!Note]
ၵၢၼ်ပိၼ်ႇလၵ်းပီထႆး (จ.ศ.) ပဵၼ်ပီပုတ်ႉထ (พ.ศ.) တေၸႂ်ႉ +1182 ၸွမ်းၼင်ႇပီမၢၼ်ႈ ဢၼ်တႆးၵေႃႈၸႂ်ႉမိူၼ်ၵၼ်တင်းမၢၼ်ႈ၊ ထႆးတေၸႂ်ႉ +1181

6. ลักษณะการใช้ภาษา

"พื้นเมืองแสนหวี ฉบับหอคำเมืองไหญ" ပဵၼ်ၵႂၢမ်းၸၢပ်ႈလႅပ်ႈဢၼ်လိူၵ်ႈၶေႃႈလိူၵ်ႈၵႂၢမ်းၼင်ႇလၢႆးတႅမ်ႈပၢၼ်ၵဝ်ႇ မီးၵၢၼ်ၸႂ်ႉၵႂၢမ်းသွၼ်ႉ ၵႂၢမ်းၸၢပ်ႈလႅပ်ႈ လႄႈတုမ်ၶေႃႈၵႂၢမ်းသီႇၶေႃႈၸၢပ်ႈလႅပ်ႈၵၼ်တင်းၼမ်။

ၽႃႇသႃႇဢၼ်ၸႂ်ႉၵမ်ႈၼမ်ပဵၼ်ၶေႃႈၵႂၢမ်းႁူမ်ႈၶိူဝ်းတႆးလၢႆၶိူဝ်းလၢႆပိုၼ်ႉတီႈ ၸဵမ်ၼႂ်းမိူင်းထႆးလႄႈၼွၵ်ႈမိူင်းထႆး ၵမ်ႈၽွင်ႈပဵၼ်ၶေႃႈၵႂၢမ်းၽႃႇသႃႇမၢၼ်ႈ ပႃႇလိ ၶေႃႈၵႂၢမ်းႁိမ်ၸိူဝ်းၼႆႉထူပ်းၼမ်ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈတင်းၼႃႈဢၼ်ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈၸွမ်းလွင်ႈယုမ်ႇယမ်ပုတ်ႉထသႃႇသၼႃႇ ၵၢၼ်ၵေႃႇၵိူတ်ႇၵမ်ႇၽႃႇ ၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈမိူင်း၊ ထိုင်မႃးၽိုၼ်လိၵ်ႈဢၼ်ပဵၼ်ပိုၼ်းသမ်ႉမီးၶေႃႈၵႂၢမ်းႁိမ်ဢႄႇလူင်း၊ ၽိုၼ်လိၵ်ႈတၢင်းလင်သမ်ႉၶိုၼ်းမီးၽႃႇသႃႇမၢၼ်ႈၼမ်မႃးၶိုၼ်း ၼႄႁၢင်ႈၽၢင်ၵၢၼ်ႁပ်ႉဢဝ်ၾိင်ႈထုင်းမၢၼ်ႈၶဝ်ႈမႃးၼမ် လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ယင်းမီးၶေႃႈၵႂၢမ်းႁိမ်ၽႃႇသႃႇၶႄႇဢိတ်းဢွတ်း။

6.1 ၵၢၼ်ၸႂ်ႉၶေႃႈသွၼ်ႉသွင်တူဝ်
ၶေႃႈသွၼ်ႉသွင်တူဝ် လေႃးလႄးၵၼ်တင်းၵႂၢမ်းတႆး မၢၼ်ႈ ပႃႇလိ။

• မေႇၶႂၢၵ်ႈ (แหม่ควาก) ဢၼ်ပွင်ႇဝႃႈ ၶႂၢၵ်ႈဢွၵ်ႇ [ขยายออก แผ่ออก แหม่ แปลว่า ขยายออก ปรับปรุง ควาก แปลว่า กว้างออกไปเพราะแรงดัน]
• ၶႂၢႆးမႅင်ႇ (ควายแบ่ง) ဢၼ်ပွင်ႇဝႃႈ မႅင်ႇပၼ် [แบ่ง ควายเป็นคำพม่า ခွဲး แปลว่า แบ่ง]
• ဢၢပ်ႈပၼ် (อับปัน) [มอบให้ อับ เป็นคำพม่า အပ် แปลว่า ฝาก มอบ]
• သျွၵ်ႈတႄႇ (ซ็อกแต่) ဆောက်တည် [สร้าง ก่อ อยู่สร้าง]
• သူၺ်ႇမဵဝ်း (โส่ยเมียว), မိၵ်ႈသူၺ်ႇ ဆွေမျိူး [มิตรสหาย]
• ၽၢၼ်ႇသႂၢင်း (ผันซวัง) ဖန်ဆင် [เนรมิต แปลงกาย]
• ဢွင်ႇမျၢင်ႇ (อ่องมฺยัง), ဢွင်ႇမၢၼ် အောင်မြင် [ชัยชนะ สำเร็จ สมบูรณ์]

6.2 ၶေႃႈၵႂၢမ်းသီႇတူဝ်
တုမ်ၶေႃႈၵႂၢမ်းသီႇတူဝ်မီးလွင်ႈဢၢပ်ႈလႅပ်ႈ မီးတီႈပွင်ႇၵႂၢမ်းမၢႆၶိုၵ်ႉလိုၵ်ႉ ၽႃႇသႃႇတႅမ်ႈၵဝ်ႇ (လိၵ်ႈတႆးၵဝ်ႇ) ပႆႇမီးတူၼ်းသဵင်လႄႈသရတဵမ်ထူၼ်ႈၸေးလီၸွမ်းသဵင်ဢွၵ်ႇၼႂ်းၽႃႇသႃႇ ၵၢၼ်ၸႂ်ႉၵႂၢမ်းသွၼ်ႉၵႂၢမ်းၸၢပ်ႈလႅပ်ႈၸွႆႈႁႂ်ႈပွင်ႇၸႂ်တီႈပွင်ႇၶေႃႈၵႂၢမ်းငၢႆႈၶိုၼ်ႈ ၶေႃႈၵႂၢမ်းၸိူဝ်းၼႆႉမီးတင်းၶေႃႈၵႂၢမ်းတႆးတင်းမူတ်း၊ မၢၼ်ႈတင်းမူတ်း၊ မၢၼ်ႈသွၼ်ႉတႆး ဢမ်ႇၼၼ်မၢၼ်ႈသွၼ်ႉပႃႇလိ

ก. ၶေႃႈၵႂၢမ်းသွၼ်ႉၸၢပ်ႈလႅပ်ႈမီးတီႈပွင်ႇမိူၼ်ၵၼ် ငၢႆးၵၼ်တင်းသီႇတူဝ် ဢၼ်ပဵၼ်ၶေႃႈတႆးတင်းမူတ်း

• ၽၢႆႈႁၢႆတၢႆၵႂႃႇ, ၽၢႆႁၢႆတၢႆၵႂႃ (พ่ายหายตายกว่า) หมายถึง พ่ายหนีและตายไป
• ငိုၼ်းၶမ်းၵႅဝ်ႈသႅင်, ငိုၼ်ၶမ်ၵႅဝ်သႅင်, ၵႅဝ်ႈသႅင်ငိုၼ်းၶမ်း (เงินคำแก้วแสง) หมายถึง เงินทอง ทรัพย์สิน
• ႁၵ်ႉႁူမ်ၸူမ်းၾၢႆႇ, ႁၵ်ႁူမ်ၸူမ်ၽၢႆ (รักหมชมใฝ่) หมายถึง รักใคร่ ชื่นชม
• ႁၵ်ႉႁူမ်ၸူမ်းတွၼ်ႈ, ႁၵ်ႁူမ်ၸူမ်တွၼ် (รักหมชมต้อน) หมายถึง ต้อนรับด้วยความชื่นชม
• ပၵ်းမၼ်ႈႁၼ်ၽႄး, ပၵ်မၼ်ႁၼ်ၽႄ (ปักมั่นฮำแพร) หมายถึง ผ้าฝ้าย แพรพรรณ
• မိုၼ်ႇလၢၼ်ႉပၢၼ်သႅၼ်, မိုၼ်လၢၼ်ပၢၼ်သႅၼ် (หมื่นล้านปานแสน) หมายถึง มีจำนวนมาก
• ပွၵ်ႈဝၢႆႇၶိုၼ်းမိူဝ်း, ပွၵ်ဝၢႆၶိုၼ်မိူဝ် (พอกหว่ายคืนเมือ) หมายถึง กลับ

ข. ၶေႃႈၵႂၢမ်းသွၼ်ႉဢၼ်မီးတီႈပွင်ႇမိးၼ်ၵၼ် ငၢႆးၵၼ်တင်းသီႇတူဝ် ဢၼ်ပဵၼ်ၶေႃႈတႆးလႄႈမၢၼ်ႈ

• မူးမၢတ်ႈၽွင်းမိူင်း, မူမၢတ်ၽွင်မိူင် (มูมาตย์พรองเมือง) หมายถึง ขุนนาง อำมาตย์ มูมาตย์ มาจากภาษาพม่า มู မှူး หมายถึง หัวหน้า ผู้กำกับ มาตย์ မတ် ၊ အမတ် หมายถึง อำมาตย์ ขุนนาง
• ၵတ်းယဵၼ်ၶျၢမ်းသႃႇ, ၵတ်ယဵၼ်ၶျၢမ်သႃ (กัดเย็นแค้มส่า) หมายถึง สุขสงบ แค้มส่า มาจากภาษาพม่า ချမ်းသာ แค้ม ချမ်း หมายถึง เย็น หนาว ส่า သာ หมายถึง สบาย ไพเราะ
• လူႉၼၢတ်ႈပျွၵ်ႉသီး, လူၼၢတ်ၵျွၵ်သီ (หลุนาดเปี๊ยกจี) หมายถึง พังพินาศ เสียหาย สูญเสีย เปี๊ยกจี มาจากภาษาพม่า ပျက်စီး เปี๊ยก ပျက် หมายถึง เสีย เสียหาย สูญเสีย จี စီး หมายถึง ไหล ไหลไป လူႉၼၢတ်ႈ (หลุนาด) ပဵၼ်ၽႃႇသႃႇတႆးလႄႈလၢၼ်ႉၼႃး လူႉ (หลุ) แปลว่า พัง ชำรุด ၼၢတ်ႉ (นาด) แปลว่ากระทบ กระแทก

ค. ၶေႃႈၵႂၢမ်းသီႇၶေႃႈဢၼ်မီးၵႂၢမ်းသွၼ်ႉသွင်ၶေႃႈပိၼ်ႈၶပ်ႉၵၼ်

• လုၵ်ႈတၢင်ႉတူဝ်ငူင်း (ลูกช้างตัวงวง) หมายถึง ช้าง မီၶေႃႈၵႂၢမ်းသွၼ်ႉသွင်တူဝ် လုၵ်ႈတူဝ် လႄႈ ၸၢင်ႉငူင်း (ลูกตัว ช้างงวง)
• ၶႃႈၵႅဝ်ႈၵူၼ်းႁၢၼ် (ข้าแกล้วคนหาญ) หมายถึง ทหาร မီၶေႃႈၵႂၢမ်းသွၼ်ႉသွင်တူဝ် ၶႃႈၵူၼ်း (ข้าคน) လႄႈ ၵႅဝ်ႈႁၢၼ် (แกล้วหาญ)
• ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်မိူင်း (ข้าบ้านคนเมือง) หมายถึง พลเมือง မီၶေႃႈၵႂၢမ်းသွၼ်ႉသွင်တူဝ် ၶႃႈၵူၼ်း (ข้าคน) လႄႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်း (บ้านเมือง)
• ၽူႈလီၵူၼ်းမၢၼ်ႇ (ผู้ดีคนหม่าน) หมายถึง คนดี မီၶေႃႈၵႂၢမ်းသွၼ်ႉသွင်တူဝ် ၽူႈၵူၼ်း (ผู้คน) လႄႈလီမၢၼ်ႇ (ดีหม่าน) မၢၼ်ႇ (หม่าน) ပဵၼ်ၶေႃႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈဝႃႈ မှန် แปลว่า จริง ถูกต้อง ตรง ถูก

ง. ၶေႃႈၵႂၢမ်းသီႇၶေႃႈဢၼ်မီးၵႂၢမ်းသွၼ်ႉသွင်တူဝ်ၼႂ်းတူဝ်ထီႉ 2 လႄႈ 4 လႄႈမီးၶေႃႈၵႂၢမ်းလဵဝ်ၵၼ်ၼႂ်းတူဝ်ထီႉ 1 လႄႈ 2

• သိမ်းပွႆးသိမ်းလၢမ်း (ซิมปอยซิมลาม) หมายถึง เลิกงาน(ปอย) ၶေႃႈသွၼ်ႉသွင်တူဝ်ပဵၼ် ပွႆးလၢမ်း လႄႈၶေႃႈဢၼ်မိူၼ်ၵၼ် သိမ်း (ซิม) သိမ်း
• ပွႆးၼမ်ႉပွႆးၼွင် (ปอยน้ำปอยหนอง) หมายถึง เทศกาลนาคเล่นน้ำ (หรือ สงกรานต์) ၶေႃႈသွၼ်ႉသွင်တူဝ်ပဵၼ် ၼမ်ႉၼွင် လႄႈၶေႃႈဢၼ်မိူၼ်ၵၼ် ပွႆး (ปอย) ပွဲ
• ႁိမ်ဝၢၼ်ႈႁိမ်မိူင်း (หิมบ้านหิมเมือง) หมายถึง แย่งชิงเอาบ้านเมือง ၶေႃႈသွၼ်ႉသွင်ၶေႃႈပဵၼ် ဝၢၼ်ႈမိူင်း ၶေႃႈဢၼ်မိူၼ်ၵၼ် ႁိမ် (หิม)

จ. ၶေႃႈၵႂၢမ်းသီႇၶေႃႈဢၼ်ပဵၼ်ၶေႃႈၵႂၢမ်မၢၼ်ႈတင်းမူတ်း ပဵၼ်ၶေႃႈသွၼ်ႉသွင်တူဝ်လႄႈၼိုင်ႈၶေႃႈမီးသွင်တူဝ်

• ဢသၢၵ်ႈဢယွႆႇ အသက်အရွယ် อายุ ชีวิต วัย
• ဢလဵင်ႇဢမျႅၼ်ႇ အလျင်အမြန် ความเร่งรีบ
• ဢမဵဝ်းဢၼွႆႇ အမြိုးအနွယ် เชื้อสาย ตระกูล

6.3 ၶေႃႈၵႂၢမ်း 6 တူဝ်ဢၼ်ပဵၼ်ၽႃႇသႃႇမၢၼ်ႈ
မီးတူဝ်သွၼ်ႉသွင်ၵူႈလႄႈမီးတူဝ်လဵဝ်ၵၼ်သႅမ်းၸွမ်း
โพลองแจ่นพฺวาลองสัก - ลำดับบรรพบุรุษ ลำดับวงศ์
โพ ဘိုး - ปู่ บรรพบุรุษ
พฺวา ဘွား - ย่า ยาย
แจ่น/อะแจ่น စဉ် ၊ အစဉ် - ลำดับ
สัก/อะสัก ဆက် ၊ အဆက် - รอยต่อ การสืบต่อ
ลอง/อะลอง လောင်း ၊ အလောင်း - ว่าที่ เช่น อะลองพญา หมายถึง ว่าที่พระพุทธเจ้า คือ พระโพธิสัตว์ ชาวไทใหญ่นำคำนี้มาใช้ในความหมายว่า สูงส่ง สูงเกียรติด้วย

6.4 ၵၢၼ်ၸႂ်ႉၶေႃႈၵႂၢမ်းႁိမ်
ၶေႃႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ
ၵူၼ်းတႆးလူင်ႁပ်ႉဢဝ်ၽႃႇသႃႇမၢၼ်ႈမႃးၸႂ်ႉၼမ် ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵႂၢမ်းတႆးၵဝ်ႇဢၼ်ယၢမ်ႈၸႂ်ႉႁၢႆၵႂႃႇ ၵူၼ်းတႆးၼႂ်းသႅၼ်ဝီႁွင်ႇ မိူၼ်ၼင်ႇသီႇပေႃႉ မိူင်းယႆ ႁပ်ႉဢဝ်ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈမႃးတႅမ်ႈၼမ် တင်းၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ၸႂ်ႉၵၼ်ၵူႈဝၼ်း ၶေႃႈၵႂၢမ်းၵၢၼ်မိူင်း ၶေႃႈၵႂၢမ်းၼႂ်းႁၢင်ႈႁေႃ ၶေႃႈၵႂၢမ်းၼႂ်းသႃႇသၼႃႇလႄႈတၢငးယုမ်ႇယမ်။

1. ၸႂ်ႈတႅၼ်းတၢင်ၵႂၢမ်းတႆး
   1. ၸိုင်ၸၵ်းၶႂၢႆးဝၢၼ်ႈၶႂၢႆးမိူင်းၶႂၢႆးၸိုင်ႈၶႂၢႆးဝဵင်းႁဵင်လႂ်ႁဵင်ၼၼ်ႉ ခွဲး แปลว่า แจก แบ่ง
   2. ယၢမ်းၼၼ်ႉၸဝ်ႈၶုၼ်ထိုင်းၸိုင်ၸၵ်ႉဝႃႈၵဝ်ၶႃႈၸမ် ဢမဵဝ်းၸဝ်ႈဢမဵဝ်းၸွမ်ဢမ်ႇၸႂ်ႈ အမျိုး ၊ ဆမြိူး อะเมียว แปลว่า ชนิด เชื้อสาย เผ่าพันธุ์ ประเภท
   3. သင်မိုင်းၶႆႈလႆႈလုၵ်ႈဢၢႆႈလုၵ်ႈၸၢႆး ႁႂ်ႈဢဝ်သွၵ်းတိၼ်ၼႆႉၵူဝ်းၵွႆႇဝႆႉတႃႉ ကိုးကွယ် โกไกว่ แปลว่า บูชา นับถือ ยึดเป็นที่พึ่ง
   4. ပီႈၼွင်ႈတင်းသွင်ၵေႃႈယႂ်ႇမႃးဢသၢၵ်ႈလႆႈသိပ်းႁႃႈ ဆသက် อะสัก แปลว่า อายุ ชีวิต ลมหายใจ
2. ၸႂ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်တင်းၶေႃႈၵႂၢမ်းတႆး
   1. ၸင်ႇမႃးဝႃႈလူၺ်ႈငိူၼ်ႈသိူဝ်ၶိူဝ်းၾႃႉၽူဝ်းလွင်းၸႅၼ်ႇၽဝႃးလွင်းသၢၵ်ႈသိုပ်ႇတၢမ်းလၢမ်းမႃးတေႃႇႁွတ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ
   2. ၸဝ်ႈဝွင်ႉတေႉႁေႃသႅင်ၸိုင်ၸၵ်ႉၶေႃႇတေႃႇ ႁွင်ႉမူးမၢတ်ႈၽွင်းမိူင်းတင်းလၢႆ ၶေႃႇတေႃႇ ข่อต่อ ခေါ်တော် เป็นคำราชาศัพท์ของพม่าแปลว่า ตรัสเรียก ทรงร้องเรียก ใช้คู่กับคำไท ร้อง (เรียก) มูมาตย์ คำพม่า မူးမၢတ်ႈ หมายถึง อำมาตย์ขุนนาง ใช้คู่กับคำไท พรองเมือง
   3. ၸိုင်ၸၵ်ႉၽႂႃး ၵိူတ်ႇႁၼ်ၼႃႈလုၵ်ႈၸၢႆးဢွၼ်ႇသၢမ်ၵေႃႉ ဖွား ၊ ဘွား แปลว่า เกิด คลอด ให้กำเนิด ใช้คู่กับเขมรว่า เกิด และคำล้านนา หันหน้า (เห็นหน้า ၊ ဖွား ပဵၼ်ၽႃႇသႃႇမၢၼ်ႈ လႄႈ ၵိူတ်ႇ ပဵၼ်ၽႃႇသႃႇၶမဵၼ် ဢၼ်ပွင်ႇဝႃႈ ၵိူတ်ႇ (ၵိူတ်ႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ) ႁၼ်ၼႃႈ ပဵၼ်ၶေႃႈၵႂၢမ်းလၢၼ်ႉၼႃး
   4. ပေႃႇသီႉမီးမႃး (ป่อซี่มีมา) หมายถึงเกิดมี ปรากฎ ป่อ เป็นคำพม่า ပေါ แปลว่า งอก โผ่ล ซี่ เป็นคำพม่า ရှိ แปลว่า มี ประกฏ ใช้คู่กับคำไทว่า มีมา
   5. ၸဵၼ်းၸႃးၶႆႈၸႂ် (เจนจาใคร่ใจ) หมายถึง คิดพิจารณา ครุ่นคิด แจนจา (ၸဵၼ်းၸႃး ၊ စဉ်းစား) แปลว่า คิด ไตร่ตรอง

ၶေႃႈၵႂၢမ်းပႃႇလိ
ၵူၼ်းတႆး-ထႆးႁပ်ႉဢဝ်ၵႂၢမ်းပႃႇလိၶဝ်ႈမႃးၸႂ်ႉၵေႃႈဢမ်ႇၵေႇ ၵၢၼ်တႅမ်ႈၶေႃႈပႃႇလိၵမ်ႈၼမ်တႅမ်ႈၸွမ်းလၢႆးဢွၵ်ႇသဵင်မိူၼ်မၢၼ်ႈ လၢႆၶေႃႈမီးတီႈပွင်ႇၵႂၢမ်းမၢႆပိူင်ႈၵၼ်တင်းၵူၼ်းထႆး ၼႂ်းမိူင်းထႆးၸႂ်ႉတိုဝ် မိူၼ်ၼင်ႇဝႃႈ ပတိသၼ်ထေ ปฏิสนธิ ใช้เป็นทั้งคำนามและคำกริยาหมายถึง ครรภ์ มีครรภ์ (တွင်ႉ ပႃးတွင်ႉ) ႁေမဝၼ်တႃ เหมะหวั่นต่า หมายถึง หิมวันต์ ၸမ်ပူ จ่ำปู่ หมายถึง ชมพู (ทวีป) ပုၵ်ပ ปุกปะ หมายถึง ปุบพะ (วิเทหทวีป) ၸႃတိ ชาติ หมายถึง ที่อยู่ บ้านเกิด ตัวตน

1. ၸႂ်ႉၶေႃႈၵႂၢမ်းပႃလိႁူမ်ႈၸွမ်းၶေႃႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ
   1. ပရိၼိပ်ပၼ်ၸၼ်ႇတေႃႇမူႇ หมายถึงเสด็จปรินิพพาน ၸၼ်ႇတေႃႇမူႇ จ่านต่อหมู่ ပဵၼ်ၶေႃႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ ၸၼ်ႇ ၊ ၸၢၼ်ႇ ၊ ၸျၢၼ် စံ จ่าน แปลว่าเสวยสุข เสวยอำนาจ တေႃႇမူႇ တော်မူ ต่อหมู่ เป็นกริยาช่วย แปลว่าทรง ทรงพระ
   2. လၢၵ်ႈသွင်ႇပၼ်ႇၼႃႇ หมายถึงเครื่องบรรณาการ လၢၵ်ႈသွင်ႇ ပဵၼ်ၶေႃႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ လက်ဆောင် แปลว่าของฝาก ของกำนัล ပၼ်ၼႃ ၊ ပၼ်ႇၼႃႇ ปั่นหน่า ပဵၼ်ၶေႃႈၵႂၢမ်းပႃလိ ปัณณ มาจากคำว่า ปัณณาการ หมายถึงสิ่งที่ส่งไปให้ด้วยความนับถือ เพื่อเป็นไมตรี
2. ၸႂ်ႉၶေႃႈၵႂၢမ်းပႃလိႁူမ်ႈတႆး-ထႆး
   1. ၽိသၵ်မင်ၵလႃႁူမ်မိင်ၶၢင်ႁူဝ် (ၽိၵ်ႉသၵ်ႉမင်ႇၵလႃႇႁူမ်ႈမိင်ႈၶၢင်းႁူဝ်) ภิเษกมงคลร่วมมิ่งคางหัว) หมายถึง อภิเษกสมรส

6.5 ဝေႃးႁႃရ (สำนวนโวหาร)
ၵၢၼ်မွၵ်ႇလဝ်ႈၵႂၢမ်း ၸႂ်ႉတိုဝ်းဝေႃးႁႃရ လူၺ်ႈတုမ်ၶေႃႈၵႂၢမ်းၸၢပ်ႈလႅပ်ႈၸႂ်ႉတႅၼ်းၶေႃႈၵႂၢမ်းယူဝ်း ပဵၼ်းၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်မီးလွင်ႈၸၢပ်ႈလႅပ်ႈ မီးတီႈပွင်ႇၵႂၢမ်းမၢႆဢွၼ်ဝူၼ်ႉ မွၵ်ႇလၢတ်ႈထိုင်ပၢႆးဝူၼ်ႉၾိင်ႈထုင်းလွင်ႈယုမ်ႇယမ်ၵူၼ်းတႆး-ထႆး

• ဝေႃးႁႃရၸႂ်ႉတႅၼ်းၶေႃႈၵႂၢမ်းဝႃႈ "တၢႆ"
  • ၶဝ်ႈသူၼ်မၢၵ်ႇႁၢၵ်ႈၶမ်း ၶဝ်ႈမိူင်းၽူဝ်းမိူင်းမၢၵ်ႇ (เมืองผลเมืองมรรค)
  • ၶဝ်ႈပူႈၼွၼ်းၽေး ၼွၼ်းပူႈၼွၼ်းၽေး
  • လပ်ႉလွႆငိုၼ်းလွႆၶမ်း လပ်းတႃလိုမ်းမိူင်း
  • သဵင်ႈၵၢမ်ႇသုတ်းမုၼ် သုတ်းၵၢမ်ႇဝၢႆးမုၼ်
  • လပ်းတႃလိုမ်းမိူင်း ၶဝ်ႈပူႈၼွၼ်းၽေး
• ဝေႃးႁႃရၸႂ်ႉတႅၼ်းၶေႃႈၵႂၢမ်းဝႃႈ "ၶိုၼ်ႈၽွင်းမိူင်း"
  • ႁဵတ်းၸဝ်ႈႁဵတ်းၶုၼ် ပုတ်ႈႁၢင်ႈပုတ်ႈႁေႃ
  • သိုပ်ႇႁၢင်ႈတႅၼ်းႁေႃ ဢုပ်ႉဝၢၼ်ႈဢုပ်ႉမိူင်း
  • သိုပ်ႇဝၢၼ်ႈၵိၼ်မိူင်း ၸၢမ်ႇႁၢင်ႈၸၢမ်ႇႁေႃ (ၸၢမ် ပဵၼ်ၶေႃႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ စံ เสวยราชย์อำนาจ)
• ဝေႃးႁႃရၸႂ်ႉတႅၼ်းၶေႃႈၵႂၢမ်းဝႃႈ "တႄႇၼႃႈႁိူၼ်းၵူပ်ႉၵူႈ"
  • သွၼ်ႈမိင်ႈၶၢင်းႁူဝ် ႁူမ်ႈမိင်ႈၶၢင်းႁူဝ်
  • သွၼ်ႈမိင်ႈၵူပ်ႉၵူႈ မင်ႇၵလႃထိင်းမျႃး
  • လၢၵ်ႈသွင်ႇမင်ႇၵလႃႇ ၽျေႃႇၽၢၵ်ႇလၢၵ်ႈထၢပ်ႈ
• ဝေႃးႁႃရၸႂ်ႈတႅၼ်းၶေႃႈၵႂၢမ်းဝႃႈ "ၸိူဝ်ႉသၢႆ"
  • ငိူၼ်ႈၸဝ်ႈၶိူဝ်းၾႃႉ ငိူၼ်ႈၸဝ်ႈၶိူဝ်းၶုၼ်
  • ငိူၼ်ႈသိူဝ်ၶိူဝ်းၾႃႉ ၶႆႇသႅင်ၽၼ်းၶမ်း
  • ၶႆႁိူဝ်ႇၸိူဝ်ႉငိူၼ်ႈ ၸဝ်ႈမုၼ်ယႂ်ႇၶုၼ်ႁေႃၶမ်း
  • ၼေႃႇသႅင်တိုၼ်းၶမ်း

การใช้สำนวนที่มีโครงสร้างประโยคพิเศษ มีลักษณะสัมผัสคล้ายบางวรรคในคำประพันธ์ ประเภทร่าย มีการเล่นคำ เล่นความ ซ้ำคำ ซ้ำความ
ၶုၼ်ၽီၵၢႆႇၶႃတဝ်ႉ ငဝ်ႈၾႃႉၵၢႆႇၶႃလူင်း (ขุนผีก่ายซาเต้า เหง้าฟ้าก่ายซาลง) หมายถึงปฐมเทพลงบันไดมา ၶုၼ်ၽီ ငဝ်ႈၾႃႉ (ขุนผี เหง้าฟ้า) คือสิ่งเดียวกัน หมายถึงปฐมเทพ ก่ายซา ใช้คำซ้ำกันทั้งสองวรรค หมายถึงทอดบันได เต้า และ ลง มีความหมายใกล้เคียงกัน

ในส่วนของการศึกษาภาษาไทใหญ่ในเรื่องนี้ ทำให้เข้าใจลักษณะของภาษาไทใหญ่ทั้งระบบภาษาเขียนและคำศัพท์ว่าคล้ายคลึงกับภาษาไทย ส่วนความแตกต่างที่ปรากฎนั้นเป็นเพียงอิทธิพลของภาษาพม่าซึ่งเป็นภาษาทางการของประเทศเท่านั้น

---

ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈလိၵ်ႈလၢႆးတႆးၼႂ်းပပ်ႉလိၵ်ႈၼႆႉတေႁၼ်ဝႃႈ မၢင်ၶေႃႈၵႂၢမ်း တီႈပွင်ႇၵႂၢမ်းမၢႆလႄႈလၢႆးတႅမ်ႈ ယင်းမီးလွင်ႈၶဝ်ႈၸႂ်ၽိတ်း လႄႈဢမ်ႇမိုတ်ႈၸွမ်းၼင်ႇလိၵ်ႈတႆးဢၼ်ႁဝ်းၸႂ်ႉၵၼ်ယူႇ ၵူၺ်းၵႃႈလႆႈႁူႉႁၼ်လွင်ႈလိၵ်ႈလၢႆးတႆးၼႂ်းသၢႆတႃၸဝ်ႈပၢႆးပၺ်ၺႃႇတၢင်ႇၶိူဝ်းၶဝ် ဝႃႈႁၼ်ထိုင်လိၵ်ႈတႆးပဵၼ်ၸူင်ႉႁိုဝ်မီးၸိူင်ႉႁိုဝ်ၼႆယူႇ။